Mέλισσες και Φάρμακα

Επειδή  θεωρώ πως  το  Κεφάλαιο  '' Φάρμακα  '' είναι  πάρα πολύ σημαντικό γιατην ζωή της Μέλισσας , άλλα και κατ επέκταση του ανθρώπου ,  θα  αφιερώσω πολύ χρόνο και χώρο , ώστε να ενημερωθεί η  μελισσοκομική  οικογένεια  ακόμη περισσότερο.

 Φυτοφάρμακα  και  Μέλισσες

Ίσως το σοβαρότερο πρόβλημα που ταλανίζει την μελισσοκομική  κοινότητα.

Το πρόβλημα  πρέπει να αντιμετωπιστεί  συνολικά  από την πολιτεία  η οποία  είναι και η υπεύθυνη.

Θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως πρόβλημα που απειλεί την κοινωνία μας  σήμερα , αλλά και στο μέλλον.

Δυστυχώς η μελισσοκομικές φωνές δεν ακούγονται  ( είναι  ανεπαρκής συνδικαλιστική εκπροσώπηση Μελισσοκόμων) όσο πρέπει , αλλά και δεν εισακούονται αντίστοιχα (αδιαφορία του επίσημου κράτους ).

Άμεσος   η έμμεσος    θάνατος των μελισσών , κατάρρευση μελισσιών, εξαφάνιση μελισσών σημαίνει : για μεν τους μελισσοκόμους  απώλεια της περιουσίας τους  για δε την κοινωνία  μας     ελλιπή  η περιορισμένη  γονιμοποίηση του Φυτικού  βασιλείου ( λαχανικά, εσπεριδοειδή, φρούτα  ξηρούς καρπούς, λουλουδιών και   δένδρων πάσης φύσεως .

Πρόσφατο παράδειγμα οι Η.Π.Α (USA) και η Γαλλία  (France ) σε μικρότερο βαθμό, που υπέστησαν μεγάλες καταστροφές (απώλεια μελισσοσμηνών). Από τις έρευνες που έχει διεξάγει το αρμόδιο υπουργείο στις Η.Π.Α μιλά ευθέως για την μεγάλη καταστροφή του μελισσοκομικού πληθυσμού λόγω υπερβολικής  χρήσης των Φυτοφαρμάκων. Μάλιστα έχουν υπολογίσει και την  τεράστια οικονομική  ζημιά που ανέρχεται σε πολλά δις  δολάρια που υπέστη η Γεωργία τους εξ αιτίας αυτού. Το ευχάριστο στην υπόθεση είναι ότι έχουν αφυπνιστεί οι αμερικανικές υπηρεσίες και υπάρχει πιθανότητα να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα μερικώς.

Το ίδιο όμως δυστυχώς δεν συμβαίνει στην χώρα μας (Ελλάδα) , αλλά και στην ευρωπαϊκή ένωση , που κατά την ταπεινή μου άποψη υπάρχει μεγάλη ασυδοσία στον βωμό του κέρδους.

Εξηγώ: Στην χώρα μας γίνετε ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων στην γεωργία   , με το πρόσχημα της πρόληψης .

Δηλαδή οι φίλοι μας οι αγρότες  έχουν μπει στην φιλοσοφία  ότι ραντίζω  προληπτικά για να έχω ήσυχο το κεφάλι μου. Όσο ραντίζουν τόσο ανθεκτικότερα γίνονται τα ζιζάνια και αυτό συνεχίζετε για 10 ετίες τώρα.

Έτσι  λοιπόν όλοι οι αγρότες έχουν μπει στο παιχνίδι των φαρμακοβιομηχανιών  και το παίζουν με τον καλύτερο τρόπο.

Είμαι σε θέση να γνωρίζω από συζητήσεις με πολλούς από αυτούς  ότι δεν γνωρίζουν τι ακριβώς φάρμακο  ραντίζουν ( τι περιέχει και πόσο επικίνδυνο είναι ) και ότι έτσι :

Προκαλούν ισχυρή μόλυνση  στο υπέδαφος.

Δηλητηριάζουν  τον άνθρωπο  μέσω του αέρα  .

Δηλητηριάζουν  τον άνθρωπο  μέσα από την διατροφική αλυσίδα – μέσω  των ζωών , φυτών, λαχανικών,  μέσα από την τροφή τους

Δηλητηριάζουν τα   Έντομα.

Δηλητηριάζουν και προκαλούν  τον Θάνατο  των Μελισσών  .

Έτσι λοιπόν  αποφάσισα ως Μελισσοκόμος με συνείδηση στον βαθμό  που μπορώ ,να ενημερώνω  σχετικά με την  χρήση των φυτοφαρμάκων  και ειδικά με τα νικοτεινοειδή.

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ  ΥΠΑΡΧΕΙ

ΕΛΕΓΧΟΣ  ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ

1.Η νομοθεσία λοιπόν εδώ και πολλά χρόνια απαιτεί από τους καλλιεργητές να κάνουν προσεκτική χρήση των εντομοκτόνων φυτοφαρμάκων. Παράδειγμα το άρθρο 29 του  νόμου 721/1977

2.Στο άρθρο 32 παρ. 10 του νόμου 2838της 27/11/97, που είναι αυστηρότερο ορίζοντας και το ύψος του χρηματικού ποσού του προστίμου, υπέρογκο για την εποχή εκείνη!

Τα  νεο-νικοτινοειδή  εντομοκτόνα, οι         γενετικά  τροποποι-

ημένες  καλλιέργειες  και  οι  ατμοσφαιρικοί  ρύποι:   Πόσο

“αθώα”  μπορούν να  θεωρηθούν  ως  προς  την  επίδρασή      

τους στο   παρόν  και στο  μέλλον  της  μελισσοκομίας;

Δρ Φανή Χατζήνα, Εντεταλμένη Ερευνήτρια

Μαρία Κωσταρέλου, MSc, Εντεταλμένη Ερευνήτρια

Ινστιτούτο Μελισσοκομίας

Δύο από τους βασικούς παράγοντες που εξετάζονται ωςπρος την “αθωότητά” τους σε σχέση με τις επιβλαβείς επιδράσεις στις μέλισσες είναι τα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα (ειδικότερα τα νεο-νικοτινοειδή) και οι τοξίνες που παράγονται από τα γενετικά τροποποιημένα φυτά(GMO), όπως ο αραβόσιτος και το βαμβάκι (γνωστά ως Bt ποικιλίες). Πολλά πειραματικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι οι μέλισσες συμπεριφέρονται “ως τρελές επισκέπτριες” μετά από επίδραση τέτοιων ουσιών. Η πιο απλή και ορατή επίδραση είναι η απώλεια του προσανατολισμού και η μείωση της μνήμης και μάθησης. Τι να την κάνεις μια μέλισσα που ζει, αλλά χάνεται ή δε θυμάται πού συνέλεξε τροφή χθες; Τι να την κάνεις μια μέλισσα που ζει αλλά η καρδιά της είναι κατεστραμμένη, και άρα δεν είναι ικανή για πτήση και συλλογή τροφής; Επιπλέον, το επιβαρυμένο περιβάλλον και οι αυξημένοι ατμοσφαιρικοί ρύποι θεωρούνται ως ένας ακόμα παράγοντας που δρα συνεργιστικά στην αλλαγή της συμπεριφοράς των μελισσών ή τη μείωση των πληθυσμών τους.

Τα νέας  μορφής  φυτοπροστατευτικά   σκευάσματα        γνωστά ως  νεο-νικοτινοειδή

Το θέμα της επίδρασης των φυτοπροστατευτικών ουσιών  και ιδιαίτερα των εντομοκτόνων στις μέλισσες είχε πάντα ιδιαίτερη σημασία, περιέργως όμως οι συγκεκριμένες  μελέτες είναι σπάνιες στη χώρα μας. Οι φαρμακοβιομηχανίες γνωρίζουν το πρόβλημα αυτό και τους κινδύνους  που δημιουργούνται από τα προϊόντα τους στις μέλισσες  και γι’ αυτό σε κάθε φαρμακευτικό σκεύασμα φροντίζουν  να αναγράφεται η πιθανή τοξικότητά του στη μέλισσα. Ωστόσο υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν στην πράξη δυσμενείς επιδράσεις ακόμη και από τη σωστή χρήση ορισμένων τέτοιων εντομοκτόνων. Ενδεικτικές αναφορές: τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα μπορούν είτε να δράσουν άμεσα και να προκαλέσουν δηλητηριάσεις στις μέλισσες ή αλλαγή στη συμπεριφορά τους (π.χ. επιθετικότητα) είτε να δράσουν έμμεσα/ δευτερογενώς και να προκαλέσουν υποθερμία, μείωση της ικανότητας μάθησης και μνήμης, μείωση ικανότητας προσανατολισμού, θάνατο στο γόνο.

Η νέα γενιά των εντομοκτόνων, αυτών που χρησιμοποιούνται για να επενδύεται ο σπόρος του φυτού, θεωρούνται περισσότερο αποτελεσματικά και λιγότερο τοξικά. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των νεο-νικοτινοειδών είναι το imidacloprid, το οποίο εμφανίζεται με διάφορα εμπορικά ονόματα όπως Admire, Gaucho, Confidor και Premise. Το imidacloprid έχει χαμηλή τοξικότητα για τον άνθρωπο και είναι περισσότερο ασφαλές από πολλά οργανοφωσφορικά, ενώ αντιθέτως είναι ιδιαίτερα τοξικό για πολλά μυζητικά έντομα. Γι’αυτούς τους λόγους το imidacloprid είναι  αρκετά διαδεδομένο. Οι μέλισσες θεωρούνται ευαίσθητες  στις τοξικές δράσεις του imidacloprid. Η παρασκευάστρια  εταιρεία είχε ανακοινώσει το 1997, ότι οι αρνητικές συνέπειες του imidacloprid στις μέλισσες εμφανίζονται πάνω  από το όριο των 5000 ppb. Εντός τριών χρόνων, η ίδια εταιρεία αναθεώρησε την άποψή της αυτή μειώνοντας  συνεχώς τα όρια σε μερικά “ελάχιστα” ppb (στοιχεία από  την επιτροπή τοξικολογίας του Γαλλικού Υπουργείου Γεωργίας και Αλιείας, Νοέμβριος 2000).  Οι παρατηρήσεις των μελισσοκόμων για “τρελές μέλισσες”  σε περιοχές που έχουν ψεκαστεί με imidacloprid, επιβεβαιώνονται και από μελέτες που κατέδειξαν πως μέλισσες  εκτεθειμένες σε imidacloprid είχαν μειωμένη ικανότητα  αναζήτησης τροφής, μειωμένη ικανότητα κατανάλωσης  τροφής και μειωμένη ενεργητικότητα στην κυψέλη. Από  μια σειρά δραστικών εντομοκτόνων, το clothianidin πρώτο  και στη συνέχεια το imidacloprid ήταν τα πλέον τοξικά  στις μέλισσες με βάση τις τιμές του LD 50 (θανατηφόρα  συγκέντρωση για το 50% των ατόμων). Τριάντα μόνο λεπτά  μετά από τη χορήγηση imidacloprid σε τροφή, η οσφρητική ικανότητα των μελισσών ελαττώθηκε αισθητά, ενώ  συγχρόνως έγινε αντιληπτή η αλλαγή στη λειτουργία των νευρώνων του εγκεφάλου της μέλισσας. O “εγκέφαλος” της  μέλισσας είναι ένα σύνολο νευρώνων που δεν υπερβαίνουν  σε συνολικό μέγεθος το κεφάλι μιας καρφίτσας. Το σχήμα τους είναι σαν δύο ενωμένα μανιτάρια και για το λόγο αυτό  ονομάζονται “μανιταροειδή σώματα -mushroom bodies”  και η λειτουργία τους συνδέεται στενά με τις ικανότητες

μάθησης και μνήμης της μέλισσας. Οι μέλισσες χάνουν  επίσης την ικανότητα ανίχνευσης της οσμής μετά από χο ρήγηση imidacloprid σε τροφή.Μελέτες στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης  από τον Καθ. κ. Θεοφιλίδη και τους συνεργάτες του (Εργ. Φυσιολογίας Ζώων, Τμ. Βιολογίας) έχουν δείξει την επίδραση συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων (συμπεριλαμβανομένου του Gaucho- imidacloprid) στη λειτουργία της καρδιάς και του αναπνευστικού ρυθμού της μέλισσας.  Η καρδιά της μέλισσας είναι περισσότερο ευαίσθητη στην  επίδραση των φυτοφαρμάκων και η λειτουργία της σταμα-

τά σε δοσολογίες που η καρδιά του βατράχου δε δείχνει  καμία αντίδραση. Επιπλέον μελέτες Γάλλων ερευνητών  επιβεβαιώνουν την επιβλαβή δράση του imidacloprid στη μέλισσα, είτε μέσω αυξημένης θνησιμότητας είτε μέσω  μεταβολών συμπεριφοράς. Αντίθετα, μελέτες που έγιναν για λογαριασμό της εταιρείας  Bayer αλλά και μερικές άλλες δε δείχνουν καμία αρνητική  επίδραση του imidacloprid ή παρόμοιων εντομοκτόνων στις μέλισσες. Το χρονικό των απωλειών των μελισσών στην κοιλάδα του  Ρήνου την άνοιξη 2008, ανέδειξε το πρόβλημα που προκαλείται από ένα ακόμα νεο-νικοτινοειδές της Bayer, το clothianidin, το οποίο δρα παρόμοια με το imidachloprid.  Οι πεθαμένες, έρπουσες και ετοιμοθάνατες μέλισσες που  βρέθηκαν στους πυθμένες και στις εισόδους μπροστά από  τις κυψέλες παρουσίασαν τυπικά συμπτώματα τοξίκωσης.  Ο αυξανόμενος αριθμός αναφορών για απώλειες έδειξε καθαρά την ύπαρξη ενός εκτεταμένου προβλήματος που  προερχόταν από τη σπορά του καλαμποκιού. Οι τοξικολογικές αναλύσεις των μελισσών επιβεβαίωσαν την ύπαρξη του εντομοκτόνου clothianidin. Σπόροι καλαμποκιού επενδεδυμένοι με clothianidin χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του  σκουληκιού Western Corn Rootwarm το οποίο είναι νέος εχθρός για την περιοχή. Δυστυχώς, πολλοί παράγοντες  συνέβαλαν στην καταστροφή αυτή, και ο σπουδαιότερος  ήταν ότι ο σπόρος, τουλάχιστον μερικώς, δεν ήταν σωστά επενδεδυμένος και η δραστική ουσία δεν είχε προσκολληθεί καλά με αποτέλεσμα κατά τη σπορά να προκληθεί  σκόνη τοξική για τις μέλισσες. Επίσης, η γύρη που αποθηκεύτηκε στις κυψέλες ήταν ρυπασμένη με το φάρμακο αυτό  με αποτέλεσμα ο θάνατος των μελισσών να συνεχίζεται και  μετά την άνθηση. Για το λόγο αυτό και με απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας του Γερμανικού αυτού κρατιδίου,  συλλέχθηκαν και καταστράφηκαν οι κηρήθρες με γύρη  από τα μελισσοσμήνη που έδειξαν συμπτώματα τοξίκωσης.

Συνολικά, περίπου 12.000 μελισσοσμήνη από περίπου 700  μελισσοκόμους υπέστησαν πολύ σοβαρές απώλειες στους  πληθυσμούς τους.  Τι συνέβη σε πολλά κράτη από το 1999 και μετά; Το λάθος  της Bayer στη Γαλλία ανάγκασε τη γαλλική κυβέρνηση να αναστείλει την άδεια κυκλοφορίας του Gaucho για δύο  χρόνια (1999-2001). Από τότε και μετά υπήρξαν διαφορετικές αποφάσεις κάθε φορά για το συγκεκριμένο σκεύασμα

και την καλλιέργεια στόχο. Το 2004 απαγορεύτηκε η χρήση  των σκευασμάτων που περιείχαν fipronil, ένα άλλο νικοινοειδές, αρκετά διαδεδομένο. Από το 2006 το Gaucho δεν εφαρμόζεται τελικά στη Γαλλία σε καλλιέργειες  κα λαμποκιού και ηλίανθου. Το 2008 η Σλοβενία απαγόρεψε  τη χρήση 5 σκευασμάτων που περιέχουν imidacloprid και  clothianidin. Το Μάιο 2008, η Γερμανία απαγόρεψε τη  χρήση 8 σκευασμάτων που περιείχαν imidacloprid και  thiamethoxan, ενός ακόμα εντομοκτόνου της ίδιας κα-

τηγορίας. Το Σεπτέμβριο του 2008, η ιταλική κυβέρνηση  ανέστειλε τη χρήση όλων των σκευασμάτων που περιέχουν imidacloprid, clothianidin, fipronil και thiamethoxan.

Στην Ελλάδα, προς το παρόν, δεν έχουν γίνει αντίστοιχες  μελέτες στη μελισσοκομική πράξη, και δεν έχει παρθεί  κανένα προληπτικό μέτρο, η ανησυχία των μελισσοκόμων ωστόσο είναι έκδηλη (π.χ. διάβημα από το Μελισσοκομικό  Σύλλογο Ν. Πέλλας “ο Μέγας Αλέξανδρος” στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, 06/05/2005). Τα παραπάνω εντομοκτόνα χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα καλλιεργειών (βαμβάκι, καλαμπόκι, ηλίανθο, καπνό, πατάτα, ελαιοκράμβη), από τις οποίες το βαμβάκι και  η ελαιοκράμβη αποτελούν σημαντικές πηγές τροφής των μελισσών και στην Ελλάδα. Οι  γενετικά  τροποποιημένες  καλλιέργειες  Η χώρα μας, μαζί με άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Αυστρία, Ουγγαρία), πρωτοστατεί στην απαγόρευση εισαγωγής  τέτοιων καλλιεργειών. Σε συναντήσεις που διοργάνωσε ο  Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA)  η χώρα μας προσπάθησε να αποτρέψει την είσοδο της  καλλιέργειας γενετικά τροποποιημένου αραβοσίτου. Στη  σχετική συζήτηση τέθηκε το θέμα “Δυσμενής επίδραση γενετικά τροποποιημένου αραβοσίτου στις μέλισσες” ως ένα  από τα σημεία αιχμής, καθόσον η επίδραση αυτή φαίνεται   να είναι πιθανή. Πού στηρίζεται όμως η χώρα μας όταν δεν  υπάρχουν καθόλου σχετικά ελληνικά δεδομένα; Πρόσφατες ερευνητικές εργασίες δείχνουν καθαρά την αρνητική επίδραση της τοξίνης CryAb, που περιέχει ο γενετικά τροποποιημένος αραβόσιτος στη μέλισσα και ιδιαίτερα στην ικανότητα επικοινωνίας, στην ικανότητα μάθησης και  στη δραστηριότητα της συλλογής τροφής, π.χ. μεταλλαγμένη σόγια που δόθηκε ως τροφή σε νεαρές μέλισσες είχε πολύ μεγάλη επίδραση στην ανάπτυξη των υποφαρυγγικών  τους αδένων (είναι οι αδένες που παράγουν το βασιλικό  πολτό). Επίσης, η ίδια τοξίνη, όταν χορηγήθηκε σε ανα- πτυσσόμενες μορφές μελισσών (προνύμφες), προκάλεσε  μείωση της σωματικής μάζας και θάνατο. Αντίθετα, άλλες εργασίες δε δείχνουν δυσμενείς επιδράσεις των Bt τοξινών στις μέλισσες, όμως δεν αναφέρονται  στην ίδια τοξίνη, στις ίδιες ποσότητες, και στην ίδια διάρκεια πειραματισμού. Η επίδραση της τοξίνης στη μέλισσα  μπορεί να μην είναι αρνητική όταν δίνεται για μικρό χρονικό διάστημα, αλλά μπορεί να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα και τελείως διαφορετικά όταν δίνεται για  μεγάλο χρονικό διάστημα όπως συμβαίνει σε πραγματικές  συνθήκες αγρού. Επιπλέον, η επιβαρυμένη γύρη και το  νέκταρ που αποθηκεύονται στην κυψέλη χρησιμοποιούνται  για πολύ καιρό μετά τη λήξη της συλλογής τροφής από τη  μεταλλαγμένη καλλιέργεια. Οι μακροπρόθεσμες αυτές συνέπειες δεν έχουν ουσιαστικά μετρηθεί μέχρι τώρα για  καμία καλλιέργεια ή τύπο τοξίνης. Οι  ατμοσφαιρικοί  ρύποι  Η επίδραση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας στις μέλισσες   είναι κάτι νέο στην επιστημονική έρευνα και την οικοτοξικολογία. Η επίδραση αυτή είναι δυνατό να μελετηθεί,  δεδομένου ότι οι μέλισσες είναι εξαιρετικοί βιοδείκτες, οι οποίοι απορροφούν υψηλά ποσά περιβαλλοντικών ρυπαντών και έχει αποδειχτεί πως βιοσυσσωρεύουν νιτρικά  και βαρέα μέταλλα καθώς επίσης και ραδιενεργές ουσίες.

Έχει παρατηρηθεί ότι οι συγκεντρώσεις των ρύπων ήταν  αυξημένες στις νεκρές μέλισσες κατά τη διάρκεια πειραμάτων τους και ότι σε μη ρυπογόνο περιβάλλον το χρώμιο,   ο μόλυβδος και το νικέλιο παραμένουν στην επιφάνεια του  σώματος των μελισσών και δεν απορροφώνται, αντίθετα  ο μόλυβδος απορροφάται από τους ιστούς του σώματος όταν οι μέλισσες εκτίθενται επαναλαμβανόμενα σε ρυπογόνο περιβάλλον. Ποια είναι όμως τα αποτελέσματα  μιας τέτοιας απορρόφησης των ατμοσφαιρικών ρυπαντών;  Δυστυχώς δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα. Έχοντας κατανοήσει την ανάγκη έρευνας επί των επιδράσεων των νεο-νικοτινοειδών εντομοκτόνων και των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, καθώς και της επίδρασης  των ατμοσφαιρικών ρύπων, το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας  του ΕΘΙΑΓΕ, το Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας (ΓΠΑ), το Εργαστήριο Παθολογικής Ανατομικής και το Εργαστήριο Παρασιτολογίας & Παρασιτικών  Νόσων (Κτηνιατρική Σχολή, ΑΠΘ), το Εργαστήριο Φυσιο-

λογίας Ζώων (Τμήμα Βιολογίας, ΑΠΘ) και το Εργαστήριο  Τοξικολογικού Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων (Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο), συνεργάζονται στο  πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος του ΥΠΑΑΤ (ΚΑΝ  797/04) με τίτλο “Μελέτη της επίδρασης των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, των φυτοπροστατευτικών ουσιών και των ατμοσφαιρικών ρύπων στη μελισσοκομία”.  Στόχος του προγράμματος είναι η διερεύνηση των άμεσων,  έμμεσων αλλά και δευτερογενών αρνητικών επιπτώσεων  των προαναφερθέντων παραγόντων στην υγεία, ανάπτυξη,  παραγωγικότητα και συμπεριφορά των μελισσών προκειμένου η χώρα μας να έχει δικά της πρωτογενή στοιχεία  που θα της επιτρέψουν όχι μόνο να αντιμετωπίζει τα σχετικά θέματα σε διεθνή fora (βλ. συζητήσεις ενώπιον της  European Food Safety Authority - EFSA), αλλά και για να  είναι σε θέση να διαχειριστεί τα προβλήματα αυτά προς  όφελος της ελληνικής μελισσοκομίας. Στη συζήτησή μας  με την EFSA, αρνητικό γεγονός αποτελεί ότι δεν έχουμε  ως χώρα ερευνητικά δεδομένα περί των αιτιάσεων που  βασιζόμαστε για την απαγόρευση εισόδου των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών στην Ελλάδα. Προκειμένου να διερευνηθούν οι παράγοντες που προκαλούν μεγάλες απώλειες και εξασθένιση στα μελισσοσμήνη  της Ευρώπης, η ΕFSA αλλά και το Ευρωπαϊκό Κοινοβού- λιο με πρόσφατο ψήφισμά του (πρόταση ψηφίσματος Β6-0579/2008 της 10.11.2008) παρακινεί τα κράτη μέλη να  προχωρήσουν σε σχεδιασμό προγραμμάτων ελέγχου των  απωλειών, συγκέντρωση στοιχείων για τα επόμενα χρόνια και σύγκρισή τους με τα στοιχεία που έχουν ήδη παρουσιαστεί από την ΕFSA αλλά και την ανάληψη ερευνητικών  εργασιών σε σχέση με την επίδραση των νεο-νικοτινοειδών  στις μέλισσες και την αδειοδότηση για την εμπορική τους  διακίνηση.

Πληροφορίες: Ινστιτούτο Μελισσοκομίας,

63 200 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής

τηλ.: 23730 91297

e-mail: apicinst@instmelissokomias.gr

ΜΠΟΡΕΙ Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΝΑ 

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΕΙ ΤΙΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ;

                                           Ανδρέας Θρασυβούλου

Εργαστήριο Μελισσοκομίας-Σηροτοφίας, Σχολή Γεωπονίας

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

thrasia@agro.auth.gr

www.beelab.gr

Φαρμακευτικά σκευάσματα τις ομάδας των νεονικοτινοειδών ενοχοποιούνται για τις μεγάλες απώλειες των μελισσών που παρατηρούνται στην χώρα μας και σ’ όλη την Ευρώπη. Οι δραστικές τους ουσίες παραμένουν στον αγρό για μεγάλο χρονικό διάστημα, απορροφούνται από τις ρίζες ή το φύλλωμα του φυτού, μεταφέρονται στο νέκταρ και στη γύρη και θανατώνουν τις μέλισσες και το γόνο τους, παρεμβαίνουν στο σύστημα επικοινωνίας και συμπεριφοράς των μελισσών και επηρεάζουν σημαντικά τις αποδόσεις τους.

Οι περισσότερες πληροφορίες αναφέρονται στα νεονικοτινοειδή ως επενδυτικά σπόρου για καλλιέργειες όπως το καλαμπόκι, η ελαιοκράμβη, ο ηλίανθος, τo σιτάρι και άλλα. Τα νεονικοτινοειδή όμως χρησιμοποιούνται και ως ψεκαστικά φυλλώματος δεκάδων άλλων καλλιεργειών. Για παράδειγμα το σκεύασμα Confidor O TEQ με δραστική ουσία το imidacloprid διατίθεται στην Ελλάδα για ψεκασμό του φυλλώματος και για ριζοποτίσματα της αχλαδιάς, πορτοκαλιάς, μανταρινιάς, λεμονιάς, γκειπ-φρουτ, καπνού, πατάτας, ροδακινιάς, ντομάτας, αγγουριού, καπνού κ.α. Το σκεύασμα Actara με δραστική ουσία το νικοτινοειδές thiamethoxam διατίθεται και χρησιμοποιείται στην χώρα μας ως ψεκαστικό φυλλώματος στις μηλιές, αχλαδιές, πορτοκαλιές, λεμονιές, μανταρινιές, βαμβακιού. Χρησιμοποιείται επίσης στα λαχανικά θερμοκηπίου και υπαίθρου όπως το αγγούρι, η ντομάτα, η μελιτζάνα, η πιπεριά, το καρπούζι, το πεπόνι, το κολοκύθι, η πατάτα καθώς επίσης σε πληθώρα καλλωπιστικών φυτών. Αυτά είναι μόνο δύο από τα πολλά φαρμακευτικά σκευάσματα που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά τα οποία εφαρμόζονται σε δεκάδες καλλιεργούμενα φυτά και σε αρκετές περιπτώσεις καταλήγουν σε αυτοφυή βλάστηση σχηματίζοντας ένα πραγματικό δίκτυ θανάτου για τις μέλισσες.

Οι δηλητηριάσεις των μελισσών προκάλεσαν έντονες διαμαρτυρίες των μελισσοκόμων με αποτέλεσμα την αναστολή άδειας κυκλοφορίας σκευασμάτων που περιείχαν νεονικοτινοειδή στην Γαλλία, στη Γερμανία, στη Σλοβενία και στην Ιταλία. Η αναστολή των εγκρίσεων χρήσης των νεονικοτινοειδών τεκμηριώθηκε με βάση την επικινδυνότητά τους στις μέλισσες και γενικότερα στις δυσμενείς επιδράσεις στο περιβάλλον και στηρίχθηκε σε οδηγίες και κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρώπη γενικότερα θεωρεί ότι η χρήση φυτοπροστατευτικών ουσιών είναι επιζήμια στη υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον και ζητά από κάθε κράτος μέλος με εθνικά σχέδια δράσης να περιορίσει τις δυσμενείς επιπτώσεις από τη χρήση τους. Στο άρθρο αυτό σχολιάζεται η Ευρωπαϊκή νομοθεσία βάση της οποίας θα πρέπει και εμείς ως Ελλάδα να επιδιώξουμε να περιορίσουμε τη χρήση των δηλητηρίων που αφανίζουν τις μέλισσες.

Οδηγία 2009/128/ΕΚ

Με βάση την οδηγία 2009/128/ΕΚ για την ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων τα κράτη μέλη μπορούν να εφαρμόσουν την αρχή της πρόληψης με τον περιορισμό ή την απαγόρευση της χρήσης γεωργικών φαρμάκων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ή περιοχές, ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις από τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον (άρθρο 2, παρ. 3): Σύμφωνα με το άρθρο αυτό η Ελλάδα έχει κάθε δικαίωμα ως χώρα να σταματήσει ή να περιορίσει τη χρήση των νεονικοτινοειδών τα οποία επιβαρύνουν τις καλλιέργειες, παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο περιβάλλον, μεταφέρονται σε μη στόχους φυτά, θανατώνουν τις μέλισσες και άλλους επικονιαστές και συμβάλουν στην υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος.

Μάλιστα η Ευρωπαϊκή Ένωση καλεί τα κράτη μέλη να θεσπίσουν Εθνικά σχέδια για τον καθορισμό ποσοτικών στόχων, μέτρων, χρονοδιαγραμμάτων και δεικτών για τη μείωση των κινδύνων και των επιπτώσεων από τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων. Παράλληλα ενθαρρύνει προσεγγίσεις οι οποίες θα μειώσουν την εξάρτηση από τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων (άρθρο 4, παρ.1): Τα Εθνικά σχέδια δράσης θα πρέπει να περιλαμβάνουν δείκτες κινδύνου για την παρακολούθηση της χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία.

Συνεπώς, η Ελλάδα όχι μόνο μπορεί αλλά είναι υποχρεωμένη ως χώρα να καταρτίσει σχέδιο δράσης περιορισμού των επικίνδυνων φυτοφαρμάκων, να ενημερώσει την Ε.Ε και να ορίσει χρονοδιαγράμματα εφαρμογής. Είναι πολύ σημαντικό επίσης ότι για την κατάρτιση και την αναθεώρηση των Εθνικών Σχεδίων δράσης για την μείωση χρήσης των φυτοφαρμακευτικών προϊόντων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις των μελισσοκόμων και των φορέων τους καθώς επίσης των επιστημονικών ομάδων της χώρας και κάθε ενδιαφερομένου. Τα εθνικά σχέδια δράσης θα πρέπει να κοινοποιηθούν στην Επιτροπή μέχρι τις 14 Δεκ. 2012 και θα επανεξετάζονται τουλάχιστο κάθε 5 χρόνια.

Σημαντικό είναι επίσης το άρθρο 5 της οδηγίας 2009/128/ΕΚ βάση του οποίου το κάθε κράτος μέλος πρέπει να μεριμνήσει ώστε όλοι οι επαγγελματίες χρήστες, διανομείς και σύμβουλοι φυτοφαρμακευτικών προϊόντων να καταρτιστούν σωστά. Η κατάρτισή μεταξύ άλλων περιλαμβάνει και τους κινδύνους που ενέχει η χρησιμοποίηση των φαρμάκων στα φυτά που δεν αποτελούν στόχο, τα ωφέλιμα έντομα, την άγρια πανίδα και χλωρίδα και το περιβάλλον γενικότερα (παράρτημα Ι 3γ). Μάλιστα μέχρι τις 14/12/2013 θα πρέπει να θεσπιστούν συστήματα χορήγησης πιστοποιητικού στους χρήστες που θα αποδεικνύει την επαρκή γνώση στους κινδύνους χρήσης των προϊόντων αυτών. Ο κλάδος θα πρέπει βάση του άρθρου αυτού να ζητήσει να συμμετάσχει ενεργά στην κατάρτιση των γεωργών και να καλλιεργήσει σ’ αυτούς το σεβασμό που θα πρέπει να έχουν στη μέλισσα η οποία προσφέρει τόσα πολλά μέσω της επικονίασης στις καλλιέργειές τους. Δεν είναι τυχαίο ότι τέτοιου είδους εκπαιδεύσεις αγροτών, διοργανώνονται και πραγματοποιούνται στο εξωτερικό από φορείς που δίνουν έμφαση στην αξία των επικονιαστών. Οι μελισσοκόμοι θα πρέπει να είναι και είναι σύμμαχοι με τους αγρότες καλλιεργητές στην διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.

Στο άρθρο 15 της οδηγίας 2009/128/ΕΚ θεσπίζονται εναρμονισμένοι δείκτες κινδύνου από τη χρήση των φυτοπροστατευτικών ουσιών. Ωστόσο, τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν υφιστάμενους εθνικούς δείκτες ή να υιοθετούν άλλους κατάλληλους δείκτες επιπλέον των εναρμονισμένων. Αυτό είναι απαραίτητο να γίνει στη χώρα μας γιατί ο τρόπος εξάσκησης της μελισσοκομίας στην Ελλάδα με την μεγάλη πυκνότητα μελισσών και τις συνεχείς μετακινήσεις διαφέρει από πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Επί πλέον, το επίπεδο ενημέρωσης και εκπαίδευσης των γεωργών μας στην σωστή χρήση φυτοπροστατευτικών ουσιών υπολείπεται από εκείνο του μέσου ευρωπαίου γεωργού. Άλλωστε εάν δεν καθοριστούν εθνικοί δείκτες επικινδυνότητας των νεονικοτεινοειδών ποτέ δεν θα γίνει γνωστό εάν οι ευρωπαϊκοί δείκτες εκφράζουν την πραγματικότητα στη χώρα μας.

Η συμμόρφωση των κρατών μελών με την οδηγία θα πρέπει να γίνει μέχρι τις 14 Δεκεμβρίου 2011. Συνεπώς ο χρόνος που απομένει είναι ελάχιστος και θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν όλες οι δυνάμεις του κλάδου προς την κατεύθυνση αυτή. Να αξιοποιηθούν τα αποτελέσματα του τριετούς προγράμματος έρευνας που χρηματοδότησε το ΥΑΑΤ για τρεις συνεχείς χρονιές (2008-2010) σε έξι ερευνητικά κέντρα της χώρας. Το πρόγραμμα εκείνο περιλάμβανε μελέτη των δυσμενών επιδράσεων των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, των φυτοπροστατευτικών ουσιών και των ατμοσφαιρικών ρύπων στη μελισσοκομία και θα έδωσε επαρκή στοιχεία στα οποία μπορούμε να στηριχθούμε ως κλάδος για να ζητήσουμε τον περιορισμό των νεονικοτινοειδών και τον καθορισμό των δεικτών επικινδυνότητας.

Οδηγία 2003/35/ΕΚ

Η οδηγία αυτή δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής του ενδιαφερόμενου κοινού στην κατάρτιση των Εθνικών σχεδίων δράσης και προγραμμάτων που αφορούν το περιβάλλον. Ως «ενδιαφερόμενο κοινό» νοείται ένα ή περισσότερα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, οι ενώσεις, οι οργανώσεις ή οι ομάδες τους των οποίων το συμφέρον θίγεται, ή ενδέχεται να θιγεί ή διακυβεύεται από αποφάσεις που αφορούν διαδικασίες για το περιβάλλον. Έτσι, μεμονωμένοι μελισσοκόμοι και οι οργανώσεις τους οι οποίοι ζημιώνονται από την ευρεία χρησιμοποίηση των νεονικοτινοειδών έχουν το δικαίωμα να συμμετάσχουν ακόμα και στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για την προστασία των μελισσών από τις δηλητηριάσεις.

Οδηγία 2010/21/ΕΕ

Σύμφωνα με την οδηγία 2010/21/ΕΕ της ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ τα νεονικοτινοειδή clothianidin, thiamethoxam, και imidacloprid επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα σε ψεκασμούς εφόσον λαμβάνονται μέτρα περιορισμού του κινδύνου δηλητηρίασης των μελισσιών. Το fipronil επιτρέπεται να χρησιμοποιείται μόνο ως επενδυτικό σπόρου. Εάν αποδειχθεί ότι τα μέτρα που λαμβάνονται για τον περιορισμό των απωλειών των μελισσών από τη χρήση των νεονικοτινοειδών ως ψεκαστικών δεν είναι επαρκή με αποτέλεσμα απώλειες στα μελίσσια, θα υπάρξει βάσιμο επιχείρημα για να ζητηθεί από τη χώρα μας η αναστολή της άδειας χρήσης τους σύμφωνα με την οδηγία 2009/128/ΕΚ.

Οδηγία 91/414 του Συμβουλίου της 15ης Ιουλίου 1991

Η οδηγία 91/414 είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί καθορίζει τις προϋποθέσεις έγκρισης και διάθεσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Όπως και οι προηγούμενες οδηγίες, έτσι και αυτή προβλέπει τη δυνατότητα κάθε κράτους μέλους όταν έχει βάσιμους λόγους ότι ένα προϊόν, το οποίο έχει εγκρίνει θέτει σε κίνδυνο την υγεία του ανθρώπου ή των ζώων ή το περιβάλλον, το εν λόγω κράτος μέλος μπορεί να περιορίζει ή να απαγορεύει προσωρινά τη χρήση ή την πώληση του συγκεκριμένου προϊόντος στην επικράτειά του (Άρθρο 11). Οι μέλισσες στην οδηγία αυτή χρησιμοποιούνται ως δείκτης για τις επιδράσεις των φυτοφαρμακευτικών ουσιών σε μη στόχους ασπόνδυλους οργανισμούς.

H επικινδυνότητα των φυτοφαρμακευτικών ουσιών στις μέλισσες, σύμφωνα με την οδηγία αυτή, καθορίζεται από τον παρακάτω λόγο:

Μέγιστη δόση εφαρμογής δραστικής ουσίας ανά εκτάριο σε γραμμάρια/ LD50 σε mg

Όπου LD50 είναι η συγκέντρωση της δραστικής ουσίας που απαιτείται για να θανατώσει το 50% του πληθυσμού των μελισσών. Όταν ο λόγος αυτός, ο οποίος ονομάζεται Συντελεστής κινδύνου(Σ.Κ.) στα αγγλικά Ηazard Quotient, είναι μικρότερος από 50, το σκεύασμα θεωρείται ακίνδυνο. Όταν ο Σ.Κ. ξεπεράσει το 50 το σκεύασμα θεωρείται επικίνδυνο εκτός εάν, με κατάλληλη αξιολόγηση του κινδύνου, αποδειχθεί ότι η χρήση του φυτοπροστατευτικού προϊόντος, υπό τους προτεινόμενους όρους χρήσης, δεν έχει απαράδεκτη επίπτωση στις προνύμφες των μελισσών, τη συμπεριφορά των μελισσών, την επιβίωση και ανάπτυξη του μελισσιού.

Ο Σ.Κ. των νεονικοτινοειδών όμως είναι αρκετά κάτω από το δείκτη επικινδυνότητας. Για παράδειγμα το imidaclopid έχει Σ.Κ. μόλις 1,85 και το clothianidin 4,95-20,85. Σύμφωνα με τους χαμηλούς αυτούς δείκτες τα νεονικοτινοειδή έλαβαν άδεια κυκλοφορίας και κυκλοφορούν ελεύθερα στην Ευρωπαϊκή αγορά εκτός από κάποιες χώρες όπως η Γερμανία, Σλοβενία, Γαλλία και Ιταλία οι οποίες κατάφεραν να τα περιορίσουν

Αντίθετα με την οδηγία της Ε.Ε. ο μελισσοκομικός κλάδος θα πρέπει να στηρίξει ότι ο υπολογισμός του Σ.Κ. όπως δίνεται από την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι λανθασμένος. Είναι λανθασμένος γιατί υπολογίζει μόνο την οξεία τοξικότητα στις μέλισσες και όχι την χρόνια. Τα νεονικοτινοειδή είναι διασυστηματικά φάρμακα και είναι ιδιαίτερα σταθερά στο έδαφος. Η διάρκεια ημιζωής του imidacloprid στο έδαφος είναι 1000 ημέρες και του Clothianidin 1155 ημέρες. Έτσι, τα δηλητήρια αυτά παραμένουν στο έδαφος μέχρι την επόμενη σοδειά με την οποία θα ανανεωθούν. Ουσιαστικά παραμένουν στο έδαφος για πάντα. Πηγές των δηλητηρίων αυτών δεν είναι μόνο τα συγκεκριμένα φυτά αλλά και όλη η αυτοφυής βλάστηση η οποία θα ακολουθήσει. Από τα φυτά αυτά οι μέλισσες συλλέγουν γύρη σε συγκεντρώσεις που δεν τις θανατώνει (3-10 μg/kg) την μεταφέρουν και την αποθηκεύουν στην κυψέλη τους. Η συνεχή χρήση της δηλητηριασμένης αυτής γύρης από τις μέλισσες δημιουργεί χρόνια τοξικότητα η οποία εκφράζεται με μειωμένη ικανότητα αναζήτησης και κατανάλωσης τροφής, ελάττωση όσφρησης, αποσυντονισμό στην επικοινωνία, θανάτωση του γόνου, περιορισμού της ωοτοκίας και άλλες δυσμενείς επιπτώσεις. Οι δυσμενείς αυτές επιπτώσεις δυστυχώς δεν προσμετρούνται από το συντελεστή επικινδυνότητας της οδηγίας 91/414.

Ένα δεύτερο επιχείρημα το οποίο θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τον περιορισμό των νεονικοτινοειδών είναι η συνεργιστική δράση που έχουν οι φαινομενικά μικρές συγκεντρώσεις τους στη γύρη με τα χημικά σκευάσματα που χρησιμοποιεί ο μελισσοκόμος μέσα στη κυψέλη για να περιορίσει την προσβολή από βαρρόα. Η μελέτη της συνεργιστικής δράσης των νεονικοτινοειδών και των χημικών ουσιών από τις θεραπευτικές επεμβάσεις του μελισσοκόμου ασφαλώς θα μας δώσουν πολλές εξηγήσεις για τις απώλειες των μελισσών.

Επίλογος

Οι οδηγίες της ΕΕ δίνουν τη δυνατότητα στον κλάδο να αντιδράσει στις μεγάλες καταστροφές που δημιουργούνται στα μελίσσια από την ευρεία χρήση των νεονικοτονοειδών. Το Κράτος είναι υποχρεωμένο μέχρι το Δεκέμβριο του 2011 να καταρτίσει πρόγραμμα προστασίας των μελισσών από τα σκευάσματα αυτά, να καθορίσει δείκτες επικινδυνότητας και να συνεργαστεί με το μελισσοκομικό κλάδο προκειμένου να περιοριστούν οι δυσμενείς επιδράσεις από τη χρήση των νεονικοτινοειδών. Άμεσα θα πρέπει συγκληθεί συνάντηση των αρμοδίων φορέων του Υπουργείου, των εκπροσώπων των μελισσοκόμων και των ειδικών επιστημόνων, να παρουσιαστούν τα μέχρι σήμερα δεδομένα από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη χώρα μας, να γίνουν γνωστές οι απώλειες των μελισσών και οι δυσμενείς επιδράσεις από τη χρήση των νικοτινοειδών, η χρόνια τοξικότητα, να γίνουν προτάσεις και να τεθούν χρονοδιαγράμματα θεραπείας του προβλήματος όπως ακριβώς επιτάσσουν οι οδηγίες και οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στα νεο-νικοτινοειδή φυτοφάρμακα οφείλεται η κατάρρευση πληθυσμών μελισσών

Τα νεο-νικοτινοειδή φυτοφάρμακα κατηγορούνται ότι καταστρέφουν το «GPS» των μελισσών, και οδηγούν σε μείωση του αριθμού τους.

Share on emailShare on print

Στη χρήση ενός ειδικού τύπου φυτοφαρμάκων, των νεο-νικοτινοειδών, οφείλεται η μαζική κατάρρευση των πληθυσμών μελισσών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων να ζητά την απόσυρση των εν λόγω προϊόντων

Το θέμα τέθηκε σε ψηφοφορία στις Βρυξέλλες ανάμεσα στους αρμόδιους υπουργούς Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, αλλά η πρόταση δεν υπερψηφίσθηκε καθώς από τις 27 χώρες της Ε.Ε. μονάχα οι 13 ψήφισαν υπέρ της απαγόρευσης, πέντε απείχαν (μεταξύ των οποίων η Γερμανία και η Βρετανία) και εννέα χώρες ψήφισαν κατά της απαγόρευσης (Τσεχία, Σλοβακία, Ρουμανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Λιθουανία, Αυστρία, Πορτογαλία και Ουγγαρία).

Τα νεο-νικοτινοειδή φυτοφάρμακα κατηγορούνται ότι καταστρέφουν το «GPS» των μελισσών, και οδηγούν σε μείωση του αριθμού τους. Χρησιμοποιούνται σε πολλές καλλιέργειες όπως στην ελαιοκράμβη, στα σιτηρά, στο βαμβάκι και στους ηλίανθους και έχουν δράση παρόμοια με το φυσικό εντομοκτόνο νικοτίνη, το οποίο δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Ο αρχικός σχεδιασμός και προορισμός δράσης αυτού του είδους φυτοφαρμάκων ήταν να χρησιμοποιούνται για την «επένδυση» των σπόρων, έτσι ώστε τα φυτά να αποκτούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για όλη τους τη ζωή, χαρακτηριστικά που θα τα κάνουν ισχυρότερα απέναντι στα επιβλαβή έντομα.

Ο Επίτροπος για την Υγεία και την Ασφάλεια τροφίμων, Τόνιο Μποργκ, ανακοίνωσε στους υπουργούς Γεωργίας της Ε.Ε. την απόφασή του να ξαναρχίσουν οι συνομιλίες για την πρότασή του για την ανάκληση των φυτοφαρμάκων, και να τεθεί αυτή σε ψηφοφορία την άνοιξη, έτσι ώστε να ληφθούν μέτρα από την 1η Ιουλίου του 2013.

Σε περίπτωση που μεταξύ των κρατών μελών δεν συγκεντρωθεί ειδική πλειοψηφία, την τελική απόφαση θα λάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.